Η ιστορία και η δραστηριότητα του «Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Κρήτης» (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κ), μετράει σχεδόν μια πεντηκονταετία.
Ήταν το 1972 όταν έλαβε χώρα η πρώτη Καταστατική Συνέλευση που ολοκληρώθηκε με την υπογραφή του καταστατικού. Λίγους μήνες μετά, τον Μάιο του 1973, συγκροτήθηκε η πρώτη Γενική Συνέλευση και εξελέγη το Δ.Σ. της «Εταιρείας Θεάτρου Κρήτης»(Ε.ΘΕ.Κ), του πρώτου περιφερειακού οργανισμού στην Ελλάδα - ένα πρότυπο πολιτιστικής αποκέντρωσης - που βασίστηκε στην ιδιωτική πρωτοβουλία και την εθελοντική προσφορά, αγκάλιασε όλη την Κρήτη και έθεσε τις βάσεις μιας ποιοτικής θεατρικής παιδείας, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μια συνολικότερη πολιτισμική ανάπτυξη και εξύψωση του πνευματικού επιπέδου του λαού της, μέσα από τον θεατρικό λόγο.
Η Κρήτη απέκτησε το δικό της Θέατρο. Γι αυτή τη θεατρική αναγέννηση επιστρατεύθηκαν και ένωσαν τις δυνάμεις τους καλλιτέχνες και δημιουργοί μεγάλου βεληνεκούς: ο Αλέξης Μινωτής και ο Κλεόβουλος Κλώνης - συνοικοδόμοι της Ε.ΘΕ.Κ. -, ο Μάνος Κατράκης, ο Μάνος Χατζηδάκις, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Χρήστος Λεοντής. Αλλά και μια ολόκληρη γενιά από εκλεκτούς ηθοποιούς και σκηνοθέτες που λάμπρυναν εκείνη την περίοδο τις σκηνές του Εθνικού Θεάτρου, «μετοίκησαν» στην Κρήτη για να τιμήσουν και να ενισχύσουν αυτή την μοναδική πρωτοβουλία. Μέσα απ’ αυτό το «ενωτικό πανηγύρι», αναδείχθηκαν τόσο η πολιτιστική κληρονομιά και οι δημιουργικές δυνάμεις του τόπου - το Αναγεννησιακό Θέατρο του Χορτάτση και του Κορνάρου, τα έργα του Καζαντζάκη και του Πρεβελάκη -, όσο και οι κλασικοί συγγραφείς της παγκόσμιας δραματουργίας αλλά και οι σύγχρονοι έλληνες και ξένοι συγγραφείς.
Πρώτη παράσταση της Ε.ΘΕ.Κ. ήταν η «Θυσία του Αβραάμ» του Β. Κορνάρου, με σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή τον Αλέξη Μινωτή. Ακολούθησαν τα έργα: «Ερωτόκριτος», «Πανώρια» (ή ο Γύπαρης), «Ο Επόμενος», «Κούρος», «Ερωφίλη», «Φορτουνάτος» κ.α. Παράλληλα πραγματοποιούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις, συναυλίες και στους τέσσερεις νομούς της Κρήτης με τον αείμνηστο Μάνο Χατζιδάκι, στο πλαίσιο του «Μουσικού Αυγούστου», ομιλίες, καθώς και θεατρικά σεμινάρια.
Το επιτυχημένο μοντέλο της Ε.ΘΕ.Κ που από το 1979 ως το 1983 λειτουργούσε ως «Ημικρατικό Θέατρο Κρήτης», εξώθησε το κράτος να εγκαθιδρύσει καλλιτεχνικές εστίες στην Περιφέρεια. Το Υπουργείο Πολιτισμού δεν άργησε να ανακοινώσει τον καινούργιο θεσμό των Ημικρατικών Θεάτρων. Στη συνέχεια και με τροποποίηση του καταστατικού της Ε.ΘΕ.Κ, κατέστη δυνατή η συμμετοχή στο Δ.Σ. του νέου σχήματος, εκπροσώπων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των τεσσάρων νομών της Κρήτης.
Η Ε.ΘΕ.Κ μετεξελίχθηκε σε ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Χανίων Κρήτης το 1983 και μαζί με άλλα πέντε Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα ανά την Ελλάδα, αποτέλεσε την πρώτη γενιά θεάτρων, που εφάρμοσαν με μεγάλη επιτυχία το μοντέλο της θεατρικής αποκέντρωσης που οραματίστηκε και υποστήριξε ολόψυχα ηθικά και οικονομικά η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη.
Σημαντικές παραστάσεις της περιόδου αυτής ο «Κρητικός πόλεμος», «Ζήνων», «Οι Μικροαστοί», «Ο Γλάρος» κ.α.
Από το 1986, το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κρήτης λειτουργεί ως Ανώνυμη Εταιρεία με μετόχους τις τέσσερεις Τοπικές Ενώσεις Δήμων και Κοινοτήτων Κρήτης και την Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης, με σκοπό την ανάπτυξη της θεατρικής παιδείας στην Κρήτη, την ουσιαστική πολιτιστική αποκέντρωση στο χώρο της θεατρικής τέχνης, την ανάδειξη του κρητικού καλλιτεχνικού δυναμικού και γενικότερα την πολιτισμική ανάπτυξη και εξύψωση του πνευματικού επιπέδου του λαού της Κρήτης.
Αξιοσημείωτη υπήρξε η συνεισφορά του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κρήτης στη δημιουργία του Αναγεννησιακού Φεστιβάλ Ρέθυμνου.
Το 2002 έγινε προσπάθεια διεύρυνσης του μετοχικού κεφαλαίου σε περισσότερους μετόχους και μετά τον «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ» δημιουργήθηκε η σημερινή σύνθεση του μετοχικού κεφαλαίου με μετόχους το Δήμο Χανίων, την Περιφέρεια Κρήτης, την Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κρήτης, το Δήμο Ηρακλείου, το Δήμο Πλατανιά, το Δήμο Αποκορώνου, το Δήμο Κισσάμου, το Δήμο Καντάνου-Σελίνου, ενώ από το 2009 μετονομάστηκε σε Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κρήτης Ανώνυμη Εταιρεία Ο.Τ.Α. και η λειτουργία του βασίζεται στον Νόμο 3852/2010 και σε όσα η νομοθεσία προβλέπει για τους Φορείς της Γενικής Κυβέρνησης στους οποίους ανήκει από το 2017.
Κατά την μακροχρόνια πορεία του το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κρήτης παρουσίασε περισσότερες από 80 θεατρικές παραστάσεις πάνω σε κείμενα κλασικών συγγραφέων της παγκόσμιας δραματουργίας, σύγχρονων ελλήνων και ξένων συγγραφέων, καθώς και παραστάσεις πάνω σε κείμενα της αρχαίας τραγωδίας. Παράλληλα στη παιδική του σκηνή ανέβασε έργα για τους μικρούς θεατές.
Συνεργάστηκε με πολύ γνωστούς σκηνοθέτες, σκηνογράφους, μουσικούς, χορογράφους και ηθοποιούς όλα αυτά τα χρόνια σε θεατρικές παραγωγές που άφησαν τη σφραγίδα τους στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της χώρας.
Σημαντικοί σταθμοί στη θεατρική δραστηριότητα του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Κρήτης ήταν οι παραστάσεις: «Ένας Όμηρος» (σκην. Κ. Μπάκα), «Επικίνδυνο παιχνίδι» (σκην. Γ. Καραχισαρίδη), «Στάθης» (σκην. Σπ. Ευαγγελάτου), «Δωδεκάτη Νύχτα» «Ροδολίνος» «Η θυσία του Αβραάμ» «Σφήκες» (σκην. Τ. Μουδατσάκι), «Ο Πατούχας» (σκην. Δ. Έξαρχου), «Πανώρια» (ή ο Γύπαρης) (σκην. Στ. Τσακίρη) , «Ερωφίλη» (σκην. Σπ. Ευαγγελάτου), «Σαλής ο μαύρος βαρκάρης» (σκην. Γ. Καραχισαρίδη), «Ερωτόκριτος» «Ο κατά φαντασίαν ασθενής», «Ερωφίλη» (σκην. Β. Νικολαϊδη), «Βρικόλακες» (σκην. Κ. Αρζόγλου), «Καπετάν Μιχάλης» (σκην. Γ. Βόγλη), «Ματωμένος γάμος» (σκην. Κ. Τσιάνου), «Η ποντικοπαγίδα» (σκην. Μ. Μανουσάκη), «Δον Κριστόμπαλ-Δόνα Ροζίτα» (σκην. Α. Βασιλοπούλου), «Υπηρέτης δύο αφεντάδων» «Όρνιθες» (σκην. Γ. Κακλέα), «Φύλλο-φύλλο την κουκιά» (σκην. Γ. Καλατζόπουλου), «Φαίδρα» (σκην. Ε. Θεοδώρου), «Ιστορίες στο τάκα-τάκα» (σκην. Β. Παπαδημητράκη), «Γιοι και κόρες» (σκην. Γ. Καλαβριανού).
Πολλές από τις παραστάσεις παίχτηκαν στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Ελληνικού Φεστιβάλ και ταξίδεψαν σε μεγάλα φεστιβάλ της χώρας και στην Κύπρο.
Το 2003 στο πλαίσιο διακρατικής συμφωνίας μεταξύ του «Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Μετάφρασης της Εθνικής Σκηνής της Ορλεάνης» και του Υπουργείου Πολιτισμού, ξεκίνησε η μετάφραση του «Ερωτόκριτου» με φορέα υλοποίησης το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κρήτης, διαδικασία η οποία ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2006 με την έκδοση του κειμένου του «Ερωτόκριτου» στα Γαλλικά.
Στα πλαίσια των παράλληλων δραστηριοτήτων του Θεάτρου Κρήτης, εντάσσονται πλήθος εκδηλώσεων όπως εκθέσεις, μετακλήσεις, διαλέξεις, σεμινάρια, τιμητικές παρουσιάσεις, αφιερώματα, παρουσιάσεις βιβλίων κ.α.
Το 2004 δημιουργήθηκε η Πειραματική Ερασιτεχνική Σκηνή και το 2007 το Παιδικό Θεατρικό Εργαστήρι και άνοιξε ένας κύκλος μαθημάτων που σκοπό έχει τη θεατρική δημιουργία μέσα από τη θεατρική εκπαίδευση.
Σημαντική για τη λειτουργία του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κρήτης υπήρξε η συμβολή των ΜΜΕ (έντυπων και ηλεκτρονικών), των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών (τοπικών αλλά και πανελλήνιας εμβέλειας), για την προβολή των δραστηριοτήτων του Θεάτρου και την ενημέρωση του θεατρόφιλου κοινού, καθώς και η στήριξη με τη μορφή χορηγίας από σημαντικούς ομίλους της χώρας με σημαντικότερη μέχρι σήμερα, αυτή της Ανώνυμης Ναυτιλιακής Εταιρείας Κρήτης ΑΝΕΚ LINES.
Το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κρήτης το Μάρτιο του 2020, ανανέωσε τη δημόσια εικόνα του μέσα από την αλλαγή της εταιρικής ταυτότητας του Θεάτρου. Στο κέντρο αυτής της αλλαγής βρίσκεται η δημιουργία νέου πολυχρωματικού λογότυπου που εμπνέεται από το παλιό εκσυγχρονίζοντας το και εμφανίζεται σε ποικίλες εφαρμογές: στον ανανεωμένο ιστότοπο www.dipethekritis.gr στην αναπτυγμένη νέα σελίδα στο facebook και σε όλο το έντυπο επικοινωνιακό υλικό του Θεάτρου.